ساخت نظام امنیّت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران از منظر ژئوپلیتیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیای سیاسی دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 عضو هیئت علمی دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا، تهران، ایران.

چکیده

امروزه تصمیم‌سازان و متخصّصان امنیّت ملّی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران با توجه به تنگناها و محدودیت‌های موجود، به دنبال طرّاحی نظام امنیّت منطقه‌ای مقبول خویش می‌باشند. در این مقاله تلاش خواهد شد بر پایۀ عوامل ژئوپلیتیک این موضوع مورد تحلیل قرار گیرد. بنای این نوشته بر این خواهد بود که به بررسی دیدگاه‌های موجود ژئوپلیتیکی (موافق و مخالف) در مورد امکان حرکت ایران به سمت ایجاد یا مشارکت در نظام امنیّت منطقه‌ای بپردازد. روش انجام این پژوهش توصیفی تحلیلی و روش جمع آوری داده‌های آن کتابخانه‌ای و استفاده از منابع و متون داخلی و خارجی خواهد بود و بهره‌گیری از نظرات کارشناسان و متخصصان در این حوزه خواهد بود. مطابق یافته‌های تحقیق بر پایۀ عوامل ژئوپلیتیک، امنیّت منطقه‌ای ایران و به تعاقب آن شکل‌دهی به یک سازۀ ژئوپلیتیکی توسّط ایران به دلایل زیر به آسانی امکان‌پذیر نیست: عدم بهره‌برداری مناسب دولت‌مردان ایران از موقعیّت و ظرفیّت‌های ژئوپلیتیکی در راستای ایجاد ائتلاف امنیّت منطقه‌ای، چالش‌ها و تضادّهای ژئوپلیتیکی موجود در محیط استراتژیک و پیرامونی ایران، قرار داشتن ایران در مرکز توجّه قدرت‌های جهانی و به عبارتی قرارگیری آن به عنوان بخشی از ژئواستراتژی قدرت‌های خارجی، ناسازگاری هدف‌ها و رقابت‌های منطقه‌ای بین کشورهای همسایۀ ایران. لذا محیط امنیّتی ایران ناکارآمدترین منطقه در جستجو برای روندهای منطقه گرایی بوده است. از سوی دیگر برخی معتقدند ایران برای شکل دهی به ائتلاف‌های منطقه‌ایِ امنیّتیِ دوجانبه و چندجانبه اوّلاً می‌بایست سیاستِ «ثبات سازی» را مهمّ‌ترین راهبرد امنیّتی در محیط استراتژیک خود قرار دهد و ثانیاً ماهیّت، روابط و چالش‌های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ایران و همسایگانش به گونه‌ای است که ایران بدون قاعده‌مندسازی روابط‌اش با مراکز قدرت جهانی نمی‌تواند سازه‌های منطقه‌ای یکپارچه و دارای همگرایی و تعامل سطح بالا در حوزه‌های ژئوپلیتیکی پیرامونی‌اش شکل دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Building local security system of Islamic republic of Iran from Geopolitics’ view

نویسندگان [English]

  • Bahador Zarei 1
  • Gholamreza Nasirpour 2
1 Associate Prof, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Faculty Member of AJA Command and Staff University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Today, specialists and decision-makers in regional and national security encounter the whether Islamic republic of Iran is capable of designing her own acceptable regional security system. It is urgent to respond to this issue from different aspects in this article. We will attempt to analyze this question based on geopolitical factors. The baseline in this article is to study present (con or pro) geopolitical viewpoint regarding the possibility of Iran’s approach towards the development of or cooperation in regional security system. According to the research findings on geopolitical factors, Iran’s regional security and consequently the formation and development of a geopolitical construct by Iran ceases to be possible due to the following reasons: Iranian authorities' failure in appropriate utilization of geopolitical potentials and capabilities to coalesce regional streamlines, geopolitical conflicts and challenges existing in peripheral and strategic environment, Iran's being situated in the center of global powers’ attention and in other words, her being positioned within the foreign powers' geostrategies as a part of a whole, Incompatibility regional target and rivalry among the adjacent countries to Iran. Therefore, the security environment of Iran is the least efficient in the search for regional procedures. From the other hand, some experts believe that Iran should take two steps in order to develop bilateral and multilateral regional security coalition:
a) She should follow stabilization policy as her main security guidelines in strategic environment,

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Geopolitics
  • Regional System
  • Regional Security
  • Iran
  • Strategic Environment"

مراجع

  • احتشامی، انوشیروان. (1378). سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی، ترجمۀ ابراهیم متّقی و زهره پوستین‌چی، تهران: انتشارات مرکز اسناد و مدارک انقلاب اسلامی.
  • اعظمی، هادی؛ زرقانی، سید هادی و دبیری علی اکبر. (1391). تحلیل اولویت‌های منطقه‌ای و دیدگاههای ژئوپلیتیک در شکل دهی به سازمان‌های منطقه‌ای. پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل، (1)1.
  • افتخاری، اصغر و حاجی یوسفی، امیراحمد. (1381). « سیاست امنیّتی ایران»، تهران: فصلنامۀ مطالعات دفاعی و امنیّتی. (33).
  • ایزدی، جهانبخش. (1384). آسیب شناسی دیپلماسی و سیاست خارجی ایران، تهران: انتشارات مؤسّسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.
  • بوزان، باری و ویور، اُلی. (1388). مناطق و قدرت‌ها، ترجمۀ رحمان قهرمانپور، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
  • حافظ نیا، محمدرضا. (1381). میزگرد «ایران شناسی: رویکردهای دفاعی و امنیّتی»، تهران، فصلنامۀ مطالعات دفاعی و امنیّتی، (26).
  • حافظ نیا، محمّدرضا. (1383). افق‌های جدید در جغرافیای سیاسی، تهران: انتشارات سمت.
  • حافظ نیا، محمّدرضا. (1389). «یک منطقۀ ژئوپلیتیکی چگونه تحوّل می‌یابد؟ »، تهران: فصلنامۀ بین المللی ژئوپلیتیک، (17).
  • حافظ نیا، محمّدرضا. (1396). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
  • الحروب، خالد. (1387). «پیش به سوی ساختار مشترک امنیّت منطقه‌ای شورای همکاری ـ ایران»، روزنامۀ عربی الدستور، 23/1/2008
  • -دادز، کلاوس. (1392). رویکرد نوین به ژئوپلیتیک انتقادی، مترجمان: رسول افضلی، عمران راستی، افشین متقی و رسول بابایی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی
  • درایسدل، آلاسدیر و بلیک، جرالد اچ. (1370). جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا، ترجمۀ درّۀ میرحیدر، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
  • دهقانی فیروزآبادی، سیّد جلال. (1389) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات سمت.
  • راندوف، گروفن. (1385). بولتن رسانه‌های دنیا به نقل از سایت دی، تهران: ادارۀ کلّ رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد.
  • رضایی، محسن. (1384). ایران منطقه‌ای، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلّح
  • روشندل، جلیل. (1374). امنیّت ملّی و نظام بین المللی، تهران: انتشارات سمت.
  • زارعی، بهادر (1397). مطالعات منطقه‌ای خلیج فارس، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • -زارعی، بهادر. (1395). ژئوپلیتیک و سیاست خارجی ایران، مجلّۀ پژوهش‌های جغرافیایی، تهران: دانشگاه تهران.
  • زارعی، بهادر. (1397). امنیّت ملّی و جغرافیای سیاسی ایران، مجلّۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، تهران: دانشگاه تهران.
  • سریع القلم، محمود. (1379). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات مرکز تحقیقات استراتژیک.
  • سلیمانی مقدّم، پرویز. (1387). نقش کُدهای ژئوپلیتیکی در تعیین استراتژی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقۀ جنوب غربی آسیا، رسالۀ دکتری جغرافیای سیاسی، تهران: دانشگاه تهران.
  • سیف زاده، سیّد حسین. (1384) سیاست خارجی ایران، تهران: نشر میزان.
  • شریعتی نیا، محسن. (1385). گزارش راهبردی «رویکرد ایران به همسایگان ضعیف و بی ثبات»، گزارش شمارۀ 185، فروردین، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
  • عباسی سمنانی، علیرضا. (1392). موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در مناسبات قدرت منطقه ای و جهان. فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی « سپهر». 22(86-1), 96-104.
  • عزّتی، عزّت الله. (1371). ژئوپلیتیک، تهران: انتشارات سمت.
  • عزّتی، عزّت الله. (1381). تحلیلی بر ژئوپلیتیک ایران و عراق، تهران: انتشارات سمت.
  • کاظمی، علی اصغر. (1373). روابط بین الملل در تئوری و در عمل، تهران: نشر قومس.
  • کامران، حسن و کریمی پور، یداله. (1381). جهانی شدن، منطقه گرایی و دولت - ملت ها. پژوهشهای جغرافیایی، 34(42)، 39-47.
  • کاویانی راد، مراد و مالداری، حسن. (1396). تاثیر موقعیت ژئوپلیتیک بر راهبرد ملی (مطالعه موردی: جنوب شرق ایران). پژوهشهای جغرافیای انسانی (پژوهش های جغرافیایی)، 49(4 )، 841-855.
  • کریمی پور، یدالله (1394). جغرافیا نخست در خدمت صلح، تهران: انتشارات انتخاب.
  • کریمی پور، یدالله. (1380). مقدّمه‌ای بر ایران و همسایگان (منابع تنش و تهدید)، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی تربیت معلّم.
  • کاکس، رابرت دبلیو. (1380). رئالیسم نو، ترجمۀ مهدی رحمانی، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
  • لاکوست، ایو. (1391). از ژئوپلیتیک تا چشم‌انداز. ترجمۀ سیروس سهامی. تهران: انتشارات پژوهشکده امیرکبیر.
  • لیک، دیوید ای. و پاتریک م. مورگان. (1381 ). نظم های منطقه ای، ترجمۀ سیّد جلال دهقانی فیروزآبادی، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
  • مجتهدزاده، پیروز. (1395). ایده های ژئوپلیتیک و واقعیّت های ایرانی، تهران: انتشارات نی.
  • مجتهدزاده، پیروز. (1396). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران: انتشارات سمت.
  • مویر، ریچارد. (1379). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی، ترجمۀ دُرّه میرحیدر، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی.
  • مؤمن زاده، رضا. (1386). مفاهیم اساسی در رابطۀ جغرافیا و امنیت ملّی، تهران: فصلنامۀ سپهر، (23): 27-34.
  • نقیب زاده، احمد. (1388). ایران، کانون چند زیرسیستم منطقه ای. مطالعات اوراسیای مرکزی، 2(5): 139-152.
  • نوروزی، محمّد تقی. (1385). فرهنگ دفاعی ـ امنیّتی، تهران: نشر سنا.
  • ولی پورزرومی، سیّد حسین. (1383). گفتمان های امنیّت ملّی، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
  • هاگت، پیتر. (1375). جغرافیا ترکیبی نو (جلد دوّم)، ترجمۀ شاپور گودرزی نژاد، تهران: انتشارات سمت.
  • هرزیگ، ادموند. (1375). ایران و حوزۀ جنوبی شوروی سابق، ترجمۀ کاملیا احتشامی اکبری، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه.

 

  • Bayman - Daniel& Shahram Choobin & Anoushirvan ( 2001)  Iran’s Security Policy, RAND.
  • Barry, B. (1991). People, states and fear: An agenda for international security studies in the post-Cold War era. Harvester Wheatsheaf.
  • Cohen S, B,(2015), The Geography of International Relations. Rowman & Little field London Pres.
  • Cohen, B. Saul.(1989) Interdependent but Separated International Geopolitical Systems, New York Press.
  • International Monetary Fund.
  • The Geopolitical Pivot of History, the Geographical Journal, pp: 421- 422.
  • mideast.org/Middle - East-Gournal, vol: 59.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار